بام سبز گاردن روف: Garden roof

امروزه شهرها از دو نماد جغرافيايي (محيط طبيعي، اجتماعي و اقتصادي) و مصنوعي ( محيط انسان، ساخت - معماري) بهره مند هستند. بشر امروزه در پي فعاليت هاي روزانه و د ر تكاپو براي گذران زندگي روزمره و معاش خود و در جهت احداث مسكن، چه به عنوان سرپناه و چه به منظور

سرمايه گذاري، مسمترا اين دو نماد را تغيير شكل مي دهد و محيط زيست شهري را دگرگون مي سازد. در اين فرايند فضاهاي سبز، باغ ها و جنگل ها تبديل به آسمان خراش ها و شهرك هاي مسكوني مي شوند. آهن و آجر ، سيمان و سنگ جاي گزين سيماي ساختماني شهرها كه روزگاراني علاوه بر تامين محل سكونت انسان چشم اندازي سبز و زيبا در اختيار وي قرار ميداد شده است. شهرنشينان امروزي گاهي كه به درون خود مي نگرند با احساس خلائي عميق از دستيابي به طبيعت خود را به دور از آسايش و آرامش راستين مي يابند. در مقابله با اين مشكل، بشر از گذشته هاي دور به ايجاد بام هاي سبز يا باغ بام ها به عنوان راه حلي مناسب براي آشتي دوباره با طبيعت و تغيير چشم انداز شهري روي آورده است.

در واقع بام سبز استفاده از فضاهاي بلا استفاده و بي روح ساختمان هاي شهري در جهت ايجاد لكه هاي سبز ميباشد. اين امر علاوه بر جنبه زيبائي شناختي شهر موجب تلطيف هوا (در مقياس ميكرو كليما) و كاهش آلودگي هوا و نهايتاً بهبود محيط زيست ساكنان شهر مي گردد.

گسترش فيزيكي شهرها منجر به از بين رفتن محيط هاي طبيعي پيراموني و زمين هاي زراعي شده است.

در ساختمان هاي شهري بام هاي مسطح با هزينه زياد بمنظور حفاظت ساخ تمان در برابر باران و برف و نگهداري لوازم مكانيكي طراحي شده اند.

بام هاي تخت معمولا فاقد ملاحظات زيبايي شناسانه معماري بوده و بنابراين نمي توانند در اغناي ارزش زيبايي و معماري ساختمان نقشي داشته باشند .

اين سطوح جهره اي زمخت و خشن به سيماي شهر، يا محدوده س اختمان مي بخشند و نيازمند سيستم دفع آب باران نيز هستند ايجاد و توسعه فضاهاي سبز مصنوعي نقش مهمي در زندگي بشر داشته و جاي گزيني براي محيط طبيعي از بين رفته در هنگام ساخت و ساز است. بسياري از فناوري ها و فعاليت هاي جديد به منظور كاهش تاثير انسان بر روي زمين به وجود آمده اند، از جمله: انرژي هاي جاي گزين ، استفاده موثر از منابع طبيعي ، كشاورزي بدون استفاده از مواد صنعتي و سبز پوش كردن پشت بام ها. بام هاي سبز بخشي از تلاش مديران شهري براي پايدار ساختن فضاي شهرها و يكي از راه حل هاي مدرن براي حل مشكلات محيط زيست شهري مي باشد انسان آپارتمان نشين امروزي ، سعي دارد روح و حس طبيعي را به بلوك هاي مسكوني زمخت و غم زده برگرداند .

او سعي مي كند تا طبيعت زنده و سرسبز را به نحوي با مظاهر تكنولوژي مدرن پيوند دهد و مناظر زيبا و بديع خلق نمايد. از سوي ديگر زمين براي ايجاد فضاي سبز در شهرها كمياب و بسيار گران است.

در اين حالت ميتوان از سطوح بلا استفاده مانند بام خانه ها استفاده كرد. بام سبز از جمله فناوري هاي زيست محيطي است كه تحت فرايندهاي طبيعي شكل مي گيرد و در سال هاي اخير در بسياري از كشورهاي جهان مورد توجه قرار گرفته و واحدهاي مسكوني، ساختمان هاي اداري،آموزشي، درماني، زيارتي، فضاهاي تفريحي و ورزشي را در نواحي شهري پوشش مي دهد .

بام سبز شامل مجموعه اي است به هم پيوسته از پوشش گياهي با رشد متناسب، يك لايه زهكشي مطلوب جهت تخليه آب و يك عايق ضد آب (نفوذ ناپذير) كه سقف را پوشش مي دهد.

يك بام سبز، بامي است كه مقدار يا تمامي آن با پوشش گياهي و خاك، يا با محيط كشت روينده، پوشانده مي شود. لفظ بام سبز گهگاه براي بام هايي كه مفاهيم "معماري سبز" را مد نظر قرار مي دهند، نظير پانل هاي خورشيدي و يا صفحات فتوولتائيك، بكار مي رود.

بام سبز در واقع بامي است كه بر روي سطح آن گياهان رشد مي كنند. تنوع گياهي چنين ساختاري مي تواند از بام پوشيده از چمن مصنوعي تا باغ بامي باشد كه با گياهان مورد استفاده در طراحي منظر پوشيده شده است .

سبزپوش كردن بام نيازمند گياهاني است كه بتوانند در برابر محيط خشن و بي روح پشت بام در شرايط كم آبي، يخ زدگي، توفان و غيره مقاومت كنند. نوع گياهان انتخابي بسته به نوع آب و هوا و شرايط اقليمي، متفاوت است.

جزئيات اجرايي بام هاي سبز تفاوت چنداني با بام هاي معمول نداشته و شامل عايق رطو بتي/ حرارتي، پوشش ضد آب، ماسه و درزپوش مي باشد. پروژه هاي بام سبز نيازمند مصالح و عناصري هستند كه بتوانند عمل نگهداري زهكشي رطوبت و نگهداري گياهان را مطابق استاندارد هاي تعريف شده در ساختمان فراهم آورند. تكنولوژي ديگر، ايجاد نماهاي سبز است كه از محدوديت ها ي سا زه اي كمتري نسبت به بام هاي سبز برخوردار بوده و در مقابل، تنوع گياهي كمتري دارند.

نقش عمده بام سبز در مديريت آب هاي ناشي از بارندگي، بازيافت آب، كاهش اثرات گازهاي گلخانه اي، تنوع زيست محيطي درموجودات زنده شهري (گياهان و جانوران )، محافظت از پوسته زمين، جلوگيري از تابش اشعه فرابنفش به ساختمان ، بهبود و تلطيف هوا، كاهش دما، معتدل نمودن هواي گرم، جلوگيري از آتش سوزي ساختمان ها، كاهش نفوذ تابش الكترومغناطيس ، بهبود كيفيت اقليمي و ايجاد تهويه مطبوع در شهر، ايجاد چشم اندازهاي زيباي شهري، مطبوعيت و مطلوبيت فضاهاي شهري، پاكيزگي و كاهش آلودگي هوا، ذخيره انرژي ، كاهش آلودگي صوتي كاهش هزينه هاي مربوط به نگهداري و تعويض سقف ساختمان ، ايجاد محيطي آرام در نواحي پر ازدحام شهري و افزايش فضاهاي جديدي براي فعاليت هاي تفريحي، بالا بردن امنيت غذايي شهر (كشاورزي ) و همچنين به عنوان آزمايشگاهي جهت انواع پرروژه هاي تحقيقاتي و آموزشي چشمگير است

يك بام سبز كه به صورت اصولي طراحي و اجرا گردد با توجه به اقليم، نوع ساختمان، سيستم مورد استفاده و گياهاني كه كاشته ميشود به طور متوسط بين 5 تا 35 دلار در هر فوت مربع هزينه دربر خواهد داشت.

اين هزينه در مقايسه با مزاياي ذكر شده در جداول فوق نه تنها ارزش سرمايه گذاري دارد بلكه اثرات اقتصادي-اجتماعي آن بر زندگي شهر نشينان اجراي آن را مقرون به صرفه مي نمايد.

تهران، شهري كه شايد تا چند دهه قبل كم تر كسي تصور مي كرد كه با معضل كمبود زمين مواجه شود و مسؤولانش مجبور باشند براي توسعه فضاي سبز متحمل هزينه هاي سنگين شوند.

امروزه با كمبود فضا براي اجراي بسياري از طرح هاي شهري به ويژه در زمينه گسترش فضاي سبز مواجه شده است.

چندين سال از تصويب طرح توسعه عمودي فضاي سبز در شوراي شهر مي گذرد، ولي به

نظر مي رسد اين طرح براي اجرا شدن در شهر تهران با مشكلات بسياري روبرو است. اگرچه نخستين فضاي سبز عمودي شهر تهران در دهه 70 بر روي ساختمان سازمان پارك هاي شهرداري ايجاد شد تا نمونه عملي براي اجراي اين طرح در ديگر ساختمان هاي شهر تهران باشد، اما اين طرح در همان سال ها مسكوت ماند. از سال 1385 بحث ايجاد فضاي سبز عمودي در شهر تهران مجددا مطرح شد .

از اواخر سال 1386 با پايان يافتن بخشي از پروژه بزرگ راه امام علي (ع)، نخسين فضاي سبز عمودي در ساختمان هاي حاشيه آن به اجرا درآمد. خبر ها حاكي از آن بود كه اين طرح ها در سال 87 سرعت بيش تري به خود مي گيرد، اما در آن سال فقط چند پروژه فضاي سبز عمودي در پرونده كاري اداره فضاي سبز جاي گرفت كه شايد تأثير چنداني هم بر افزايش سرانه فضاي سبز نداشت.

در حال حاضر يكي از مهم ترين پروژه هاي اجراي بام هاي سبز در منطقه 8 تهران در دست

اجرا مي باشد. اجراي اين طرح (كه براي نخستين بار در پايتخت تجربه م يشود) در منطقه مزبور به سرعت پي گيري شده و مسؤولان تلاش مي نمايند با توسعه عمودي فضاي سبز، سرانه فضاي سبز را در بخشي از پايتخت بالا ببرند.

طبق آماري كه مسؤولان ارائه مي دهند، مساحت فضاي سبز منطقه 8 بيش از 165 هكتار است كه نسبت به جمعيت 380 هزار نفري آن، كم تر از استانداردهاي تعيين شده

است.

با آنكه در سال هاي اخير تلاش هاي بسياري انجام شده تا سرانه 4 متر مربعي فضاي سبز منطقه افزايش يابد، اما آخرين ارقام نشان مي دهد كه اين عدد فقط يك درصد افزايش يافته است .

كمبود زمين عمده ترين مشكل ارائه شده توسط مسؤولان ميباشد. در اين حالت توسعه عمودي فضاي سبزدر منطقه اهميت بالايي دارد. تفاوت بافت جمعيتي و مسكوني نواحي و محله هاي منطقه 8 شرايطي متفاوتي از نظر دسترسي ساكنان به فضاهاي سبزايجاد كرده است.

در ناحيه يك منطقه 8 فضاي سبزحدود 71 هكتار است كه اگر بر جمعيت ناحيه تقسيم كنيم سرانه فضاي سبز اين ناحيه 5/6 متر مربع مي شود.

به گفته مسئولان شهرداري، طرح توسعه عمودي نماي سبز ساختمان هاي اين ناحيه در برنامه قرار دارد و تا سال آينده وارد مرحله اجرايي ميشود.

با اين كه بزرگ ترين بوستان منطقه در ناحيه 2

منطقه 8 قرار دارد، اما مساحت فضاي سبز اين محدوده 51 هكتار است كه حدود 48 ميدان و 7 بوستان را در خود جاي داده است و سرانه فضاي سبز آن به 4/2 مترمربع مي رسد . از سوي ديگر، ناحيه 3 حدود 38 هكتار فضاي سبز دارد كه سرانه فضاي سبز آن به 2/4 متر مربع می رسد.

در این ناحیه 34 بوستان و چند ميدان وجود دارد كه بزرگ ترين آن ميدان تسليحات است.

در اين ناحيه 7 محله وجود دارد كه محله لشكر شرقي فقط با داشتن يك تكه كوچك از فضاي سبز عمودي بزرگ راه امام علي(ع) كم ترين فضاي سبز را دارا ميباشد.

همزمان طرح ديگري براي احداث بام سبز درمنطقه 9 تهران با بهره گيري از امكانات نوين و استانداردهاي مورد نياز به مساحت 150 متر مربع و با بهره گيري از انواع گونه هاي گياهي نظير تويا آمريكايي، لارسون پيچ، ژوني پروس ايستاده، ابلق ، تاكسوس، ياس هلندي پيوندي، كف نيوزنلندي، رز ساناز و انواع گياهان پوششي نظير ليزوماكيا، سدم

كاجي، شبدر زينتي اجرا شده است.

اين اقدام علاوه بر ساختمان شهرداري منطقه 9 در نقاط ديگري نظير دفتر بوستان المهدي، دفتر بوستان فتح، كتابخانه مهرآباد، مركز آموزش هاي اجتماعي و ساختمان شهرداري ناحيه يك نيز پي گيري شده است.

در ساير مناطق با هماهنگي سازمان پارك ها و فضاي سبز شهرداري تهران نسبت به نصب

پانل هايي از جنس آلمينيوم و پلاستيك به منظوركاشت فضاي سبز در سطوح عمودي (پس از انجام آزمايش هاي مورد نياز و حصول اطمينان از عملكرد مطلوب اين پانل ها) در محل هاي پيش بيني شده اقدام شده است.

به هر حال توسعه عمودي فضاي سبز از طرح هايي جديدي است كه اجراي آن ساز و كار

خاصي دارد و به نظر مي رسد مسؤولان شهري تهران در اجراي پروژه هائي در اين زمينه برنامه ريزي نموده اند.

همان طور كه در صفحات قبل گفته شد ايجاد بامهاي سبز مزاياي گوناگوني دارد كه محيط زيست شهري و زندگي اكولوژيك شهرنشينان و سلامت روحي، اجتماعي و اقتصادي آنان را تحت تاثير قرار مي دهد.

1 . كاهش سرازير شدن آب باران و سيلاب

2 . جلوگيري از انتشار ذرات معلق در هوا و آلودگي

3 . كاهش تاثير جزيره حرارتي شهرها از طريق سرد كردن بخار هواي محيط

4 . فراهم آوردن محيط آرام براي پرندگان و جانوران

5 . بهبود كارآيي انرژي ساختمان ها

6 . فراهم آوردن امكانات براي كشت برخي محصولات مصرفي