باغ های شهری

باغ مکانی محصور و پنهان با راز و رمزهایش،مکانی که درون آن هستیم و فضاهای آن را تجربه می کنیم،مکانی فرهنگی که به دست انسان ساخته و اهلی شده است،این فضای محصور از جنبه ذهنی در محدوده خود باقی نمی ماند و ارتباط با جهان را برقرار می کند و به بیانی تصویر ذهنی از دنیای عیانی و عالم مثال را بازنمایی می کند و ایده بهشت یا ایده طبیعت متعالی را که بهتر از خود طبیعت است تداعی می کند.در دورانهای مختلف و در جهان باغ مکانی مقدس،مکان خاطره و مکان تجربه تکنیک کشاورزی و باغبانی بوده است.

در سنت کهن ما بقای شهر به وجود باغ بستگی داشت و شهر تا زمانی می توانست به هستی خود ادامه دهد که در مدخل آن باغ مستقر باشد.

بر مبنای این اعتقاد آب به عنوان منشاء حیات توسط باغ از سینه خاک گرفته و در شهر پخش می شد،باغ توانهای محیطی پنهان را آشکار و با زندگی بخشیدن به قطعه زمینی منشاء حاصلخیزی و زیبایی می گردد.

ساختار اولیه شهر در دوران صفویه به صورت چهار باغ در اصفهان،شیراز،کاشان و دیگر شهرها از رابطه تنگاتنگ میان باغ و شهر شهادت می دهد اما با گذشت زمان و با تغییر ساختار شهر نقش اساسی باغ در روند شکل گیری شهر از بین می رود و همراه با آن این فضای بهشتی به دست فراموشی سپرده می شود.

در طول قرن 19 با توسعه روزافزون شهرها و شکل گیری کلان شهرها،در زمینه بر نامه ریزی فضای باز عمومی،لکه هایی از طبیعت به نام پارک ،به منظور رفع نیازهای اجتماعی و زیباسازی منظر شهری جایگزین باغ های خصوصی شدند و در دوران معاصر توسعه فضای شهری از طریق احداث انواع پارکها،نوارهای سبز در گذرها و در حاشیه شهر برنامه ریزی می شود.در شهرهای پر ازدحام کشور ما تاکنون به طور گسترده ای گونه های مختلف پارکهای شهری طراحی و با تلاش نهادهای اجرایی احداث شده اند.د ر عصر حاضر با توسعه هر چه بیشتر شهر در ارتفاع و توسعه فرهنگ آپارتمان نشینی،باغ های خصوصی که د ر شهر به اندازه فضای سبز عمومی در رفع آلودگی و تلطیف و زیبایی شهر مؤثر می باشند،به علت بالا رفتن قیمت زمین و فشارهای اقتصادی به تدریج از بین می روند و در معرض نابودی هستند.با شتاب و سرعت،بناهای مسکونی در ارتفاع جایگزین خانه های تک فامیلی می شوند و در نتیجه حیاطها و باغها تبدیل به فضای پارکینگ مورد نیاز ساکنین میشوند.لذا با از بین رفتن باغهای خصوصی و تبدیل آنها به ساخت و سازهای مسکونی و دیگر کاربریهای شهری ایجاد فضای سبز عمومی به صورت پارکهای شهری و فراشهری به منظور بهبود شرایط بیوکلماتیک شهر،کاهش آلودگی هوا،ایجاد زیبایی های بصری در شهرها و ایجاد محیط مطلوب برای تجمع و گذراندن اوقات فراغت و ارتباط افراد با یکدیگر و در نهایت به منظور ایجاد محیط های فرهنگی و آموزشی ضرورت می یابد.

بدیهی است که با احداث و نگهداری این فضاها هزینه زیادی به بخش عمومی تحمیل می شود،در حالی که باغهای خصوصی هزینه ای به بخش عمومی تحمیل نمی نمایند.

به همین سبب باغهای غیر همسطح بایستی در شهر برنامه ریزی و طراحی شوند .ایجاد و ترویج این نوع باغها می تواند در امر توسعه فضای سبز مورد نیاز راهگشا باشد.بعلاوه تشویق مردم به منظور حفاظت و نگهداری باغهای خصوصی موجود بایستی بیشتر در دستور کار نهادههای مسئول قرار گیرد.

جای خوشبختی است که به همت سازمان پارکها و کلیه نهادهای وابسته به شهرداری تعداد زیادی از باغهای خصوصی که دارای ارزش تاریخی و محیطی هستند ساماندهی شده و به باغهای عمومی برای فعالیت فرهنگی بازسازی شده اند از جمله:قیطریه،سعدآباد،نیاوران و ...

در عصر حاضر در سایر کشورها در محیط دانشگاهی و در میان معماران منظر مطالعاتی در مورد احداث باغهای شهری در سطوح مختلف شهر انجام می گیر د.در اروپا در مراکز تاریخی فراهم کردن فضای آرام و آفتابی روز به روز مشکل تر می شود،تبدیل پشت بام ها به باغها به تدریج محبوبیت بیشتری پیدا می کند و به منظور استقرار این نوع باغها در مسیر گردش و اتصال آنها به یکدیگر تحقیقاتی در زمینه سازه بنا انجام می گیرد.

باغهای غیر همسطح در دوران مدرن

با تغییر سیمای شهر در دوران معاصر و شکل گیری آن از طریق توسعه بنا در ارتفاع ،مطالعه و طراحی باغهای هم سطح با باغهای معلق که می توانند در هر ارتفاعی از زمین به صورت بالکن،تراس و باغ بام ایجاد گردند،از زمانی که تکنیک ساختمان سازی اجازه داد مورد توجه پیشگامان معماری مدرن قرار گرفت و نمونه های متفاوتی از این نوع باغهای غیر همسطح و یا باغهای بدون زمین که منبع بالقوه با ارزشی برای محیط شهری محسوب می شود،را طراحی کردند.

در این زمینه تلاشهای لوکوربوزیه به منظور تبدیل سطوح بامها به باغ و فضاهای خدماتی چشمگیر می باشد.در سال 1975 با احداث بناهای مسکونی برای 1600 نفر در مارسی لوکوربوزیه توانست کلیه ایده های خود را در مورد معماری و رابطه آن با محیط طبیعی(باغ و پارک) را پیاده کند،فضاهای تجاری و تفریحی در یکی از طبقات میانی و فضاهای ورزشی و تفریحی را روی پشت بام بنا می کند.

در فرانسه در سالهای 1965 تا 1970 پشت بام بیشتر مجموعه های مسکونی بخصوص در نوشهرها با الهام از بناهای لوکوربوزیه به صورت باغ و فضایهای مورد استفاده ساکنین طراحی می شدند.

اصول معماری لوکوربوزیه توانست پیوندی نوین بین ساختار معماری و ساختار طبیعی ایجاد نماید.بنا بر روی ستون و معلق در هوا سبب آزاد شدن فضای زیر ساختمانها و تداوم فضای سبز می گردد،با جایگزینی سقف شیبدار با سقف مسطح ،باغ بامها را به خاطر ارزش اقتصادی آنها از نظر عایق بندی حرارتی و ایجاد زیبایی توصیه میکرد و با ایجاد پنجره های طولی پیوسته در نما فضای درون را با منظر بیرون پیوند می دهد.

و بالاخره شهر آرمانی او شهری بود که بتواند به نیازهای بهداشتی و روانی عمومی مردم پاسخ دهد و بستر آن به صورت پارک طراحی شود.در چنین شهری استفاده از هوا،آفتاب و منظر فضای سبز برای کلیه ساکنین امکان پذیر می گردد.

در حال حاضر با مطرح شدن فضای سبز به صورت باغ در سطوح مختلف شهر،تجربیات لوکوربوزیه در مورد تبدیل پشت بام بناها به فضای خدماتی و گذرهای شهر به عنوان الگوی طراحی مورد بررسی تعداد زیادی از طراحان منظر و معماران قرار گرفته است.

در شهرهای اروپایی بناهای مسکونی با نماهای پله ای به منظور ایجاد باغ،تراسها ساخته شده اند که نمونه های مناسبی برای طراحی نماهای شهری می باشند.

در تهران نمونه هایی از این نوع فضاهای سبز غیر همسطح در بناهای مسکونی،عمومی و حریم بزرگراهها وجود دارد که به نوبه خود علاوه بر زیباسازی سیمای شهر به نیازهای عایق بندی صوتی و حرارتی پاسخ می دهند .

در خاتمه به منظور توسعه و ترویج باغ در سطوح مختلف شهر و نیز نگهداری باغهای خصوصی مطالعاتی در چندین زمینه پیشنهاد می شود.